بررسی دقیق و حقوقی توافقنامه ژنو توسط یک استاد مطرح دانشگاه

آیا همان طور که رییس جمهور گفته است، در پی این توافق واقعا قدرت های بزرگ حق غنی سازی ما را به رسمیت شناخته اند؟ همچنین موافق مدعای جناب آقای دکتر ظریف آیا خطوط قرمز نظام در این مذاکرات رعایت شده است؟ مذاکرات از چه کسانی محرمانه ماند؟
به گزارش رجانیوز، این سوالات و پاسخ به آنها عاملی شده است تا دکتر سعید زیباکلام استاد برجسته دانشگاه، با سفر به شهرهای مختلف کشور و حضور در محافل دانشگاهی به بررسی آن بپردازد در همین راستا دکتر سعید زیباکلام، در روزهای سه‌شنبه، چهارشنبه و پنجشنبه هفته گذشته (29 بهمن الی یکم اسفند ماه سال 92) در نوبت های فشرده صبح و ظهر و شب در جمع طلاب، دانشجویان، اساتید دانشگاه‌ها وعموم مردم شهر اصفهان حاضر شد و طی سخنرانی های جداگانه به بررسی بند به بند توافق نامه ژنو پرداخت؛ جلساتی که بعضاً با پرسش و پاسخ ها و حواشی همیشگی آن هرکدام بالغ بر ۳ ساعت و نیم به درازا کشید.

زیباکلام عنوان سخنرانی هایش را "باور کنید من آدم دروغ گویی نیستم" انتخاب کرده بود که تلمیح و اشاره ای به سخنان وزیر امورخارجه، دکتر محمدجواد ظریف در صحن علنی مجلس شورای اسلامی داشت. این برنامه های متعدد با استقبال اقشار مختلف روبرو بود؛ به گونه ای که در جلسه ی عمومی پنجشنبه بعد از ظهر که در تالار هنر اصفهان و با عنوان «بردیم یا باختیم؟!» برگزار شد، جمعیتی بالغ بر 500 نفر از اقشار مختلف حضور داشتند.

در این جلسات دکتر سعید زیباکلام با بیان معضلات پیش رو در تبیین مفاد این توافق نامه بیان داشت که «در همان روزهای ابتدایی من با دقت توافق نامه را خواندم. از چند تن از اساتید این حوزه سؤال کردم که آیا شما متن این توافق نامه را خوانده اید؟ ولی هیچ پاسخ مثبتی ندیدم.»

این استاد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق علیه السلام با ابراز تاسف از این مورد گفت: «جای طرح چند سؤال باقی است. آیا همان طور که رییس جمهور گفته است، در پی این توافق واقعا قدرت های بزرگ حق غنی سازی ما را به رسمیت شناخته اند؟ همچنین موافق مدعای وزیر امورخارجه جناب آقای دکتر ظریف آیا توانستند این مطلب را در صحنه بین المللی اثبات کنند؟ آیا همه خطوط قرمز نظام در این مذاکرات رعایت شده است؟ مذاکرات از چه کسانی محرمانه ماند؟ چرا بقیه طرف ها تاکیدی به محرمانه بودن مذاکرات نداشته اند؟ باید هوشیار بود.»

پس از آن زیباکلام با اشاره به متن اصلی و انگلیسی توافق نامه تحت عنوان «برنامه اقدام مشترک» به تبیین مفاد آن پرداخت. وی افزود که این توافق نامه شامل ۴ بخش است:

۱) دیباچه
۲) اقدامات داوطلبانه ایران
۳) اقدامات داوطلبانه اروپا و امریکا
۴) گام های اولیه برای راه حل جامع یا همان گام نهایی

او به خاطر کمبود وقت از قسمت دیباچه صرف نظر کرده و تنها به بخش های دیگر توافق نامه پرداخت. وی با انتقاد از متن تنظیم و امضا شده نشان داد که طبق بندهای اولیه این بخش که شامل اقدامات داوطلبانه ایران است، عملا کلیه فعالیت های هسته ای ایران باید مورد تعلیق قرار گیرند. هرچند که به طور رسمی از این عبارات استفاده نشده است. چراکه در اولین بند ایران کلیه اورانیوم ۲۰ درصد خود را به نصف کاهش داده و باقی مانده را نیز به صورت اکسید تبدیل می کند و این یعنی که تنها از این غنای اورانیوم فقط برای سوخت بتوان استفاده کرد. بنابراین از دیگر امتیازات این درصد غنی سازی محروم می شویم. در بندهای دیگر نیز ایران غنی سازی بالای ۲۰ درصد را معلق کرده و هیچ گونه فعالیتی در جهت پیشرفته فعالیت هایش در فردو، نطنز و اراک نخواهد داشت. از این مهم تر آن که در پاورقی توضیحی این بند به گونه ای مطالب آمده است که عملا هرگونه عملیاتی در این زمینه برای ایران را غیرممکن می سازد. در بندهای دیگر نیز با ساخت هر گونه پایگاه جدید هسته ای صراحتا مخالفت شده است.

دانشیار دانشگاه تهران با اشاره به بند مربوط به تحقیقات و توسعه گفت: «ایران به فعالیت های تحقیق و توسعه نظارت شده اش ادامه می دهد اما آنهایی که برای انباشت اورانیم غنی سازی شده نباشد. یعنی شما حتی تحقیقاتتان هم در جهت انباشت اورانیوم غنی سازی شده نباید باشد. این یعنی هر نوع تحقیق و توسعه ای که مستقیم یا غیر مستقیم با انباشت اورانیوم ارتباط داشته باشد باید متوقف بشود.» در ادامه نیز در مورد بازفرآوری به این نکته اشاره نمود که علاوه بر نساختن باید آن چه هست نیز برچیده شود.

اما در مورد بخش رصدهای گسترده شده و یا به قول وی دسترسی های بیکران با هشدار بسیار جدی و بی سابقه دانستن مفاد این بخش به تبیین آنها پرداخت که همان طور که از متن اصلی واضح و آشکار است طبق این قسمت از توافق نامه ایران باید علاوه بر اطلاعات برنامه های هسته ای خود: ۱) اطلاعات تمامی ساختمان های مراکز هسته ای خود ۲) توصیف مقیاس عملیات هر یک از مراکزی که سهمی در فعالیت های هسته ای دارند ۳) اطلاعات در مورد معادن اورانیوم و کارخانجات نورد اورانیوم ۴) اطلاعات در مورد منبع هر یک از مواد مورد استفاده، و این اطلاعات را نیز باید در عرض ۳ ماه در اختیار طرف مقابل خود قرار دهد. علاوه بر این ایران باید یک پرسشنامه به روز اطلاعات طراحی شده در مورد رآکتور اراک که برای طرف مقابل بسیار مهم است (و دانش فنی آن به خاطر تحریم های گذشته ایران کاملا بومی است) در اختیار قرار دهد. در ادامه نیز دسترسی های نامحدود و روزانه ای به بازرسان آژانس داده شده است، به طوری که حتی به کارگاه های تولید سانتریفیوژها و روتورها هم بدون آن که قیدی برای مکان باشد باید دسترسی داشته باشند، یعنی در هرجای ایران که باشد.

در بندی دیگر نیز برنامه حفاظتی اراک باید با آژانس به طور کامل به توافق برسد. وی برای نشان دادن فتح الفتوحی که در این بند رخ داده است به سخنان اوباما اشاره کرد و به نقل از وی گفت: «اوباما در پاسخ به پرسشی مبنی بر این که چه تضمینی هست که ایران به سراغ ساخت بمب هسته ای نرود صریح و علنی می گوید: «هیچ تضمین بنیادینی وجود ندارد… لیکن ما امکانات رصدی و نظارتی بی سابقه ای را طراحی کرده ایم که تعهدات و قول های ایران را طی شش ماه آینده به دقت مورد راست آزمایی قرار خواهیم داد.» اوباما راست می گوید و برای دلخوشی صهیونیست ها سخن نمی گوید. به یقین دسترسی روزانه در طول تاریخ آژانس بی سابقه است.»

دکتر سعید زیبا کلام سپس وارد بندی شد که اقدامات داوطلبانه طرف مقابل یعنی ۵+۱ را بیان می کند. وی با اشاره مستقیم و خواندن متن اصلی و انگلیسی توافق نامه به بررسی این بند پرداخت. او با اشاره به بند اول بیان کرد که طبق این بند تنها در تلاش های طرف مقابل برای محدود کردن بیشتر فروش نفت ایران تنها مکث می شود نه آن که متوقف شود. به طوری که به مشتریان فعلی ایران این امکان را می دهد که سطح فعلی خرید خود را حفظ کنند و تنها در نهایت مقداری از پول حاصل که مورد توافق دو طرف قرار گیرد به ایران باز گردانده شود. در ادامه نیز تحریم های فروش طلا و فلزات گرانبها، پتروشیمی و خودرو از جانب آمریکا در مورد ایران معلق و نه برچیده می شود. در بند دیگر هم به مجاز شدن تهیه و تعمیر قطعات هواپیمایی ما می پردازد. وی با اشاره به این که این قطعات شماره شناساسیی هایی دارند و با توجه به موقت بودن این توافق، به فرض به فرجام نرسیدن این توافق، گفت که در واقع ما اطلاعات خود را در اختیار طرف مقابل قرار داده ایم که در دوران تحریم چگونه و از کجا این قطعات را تهیه می کرده ایم. در واقع ما در اینجا دستمان کمی باز شده ولی از طرف دیگر اطلاعات مهمی را نیز از دست داده ایم.

او با اشاره به ۳ بند در ادامه اشاره کرد که در این بندها گفته شده که هیچ تحریم جدیدی که در مورد انرژی هسته ای است مصوب نشود؛ یعنی آن که به بهانه های دیگر هر تحریمی تصویب شود به اصل توافق ضربه نخورده و ما چیزی نمی توانیم بگوییم. از طرف دیگر در بند اول صراحتا به تحریم های شورای امنیت سازمان ملل اشاره شده است و این لازمه اش رسمیت دادن به این تحریم هاست در حالی که ایران در این مدت تا به حال همواره این تحریم ها را غیر قانونی دانسته و نمی پذیرفتیم، در حالی که این قطع نامه ها فقط هسته ای نیست.

این استاد فلسفه علم در مورد آخرین بند این بخش با خواندن کلمات متن انگلیسی و ترجمه لفظ به لفظ با اشاره به بندی که کانالی برای تبادلات بانکی ایران در نظر می گیرد بیان داشت که این کانال برای تجارت انسان دوستانه است که تفصیلا نیز مشخص شده است که چه مواردی هم هستند. در این بند بیان شده که از طریق یک بانک مشخص در طرف مقابل انجام گیرد یعنی ایران هرگونه تجارتی و وارداتی در مورد مواد غذایی انجام دهد اطلاعات آن در اختیار طرف غربی قرار می گیرد. در حالی که طبق قوانین ایالات متحده این تجارت شامل تحریم ها نمی شود.

وی گفت: «کری در همان روز ۳ آذر می گوید: «ما همچنین تجارت های بشر دوستانه ای را فراهم می کنیم که از پیش قوانین امریکا اجازه داده است. هیچ چیزی تغییر نمی کند، در واقع قوانین تحریم به طور مشخص قوانین بشر دوستانه را معاف می کند. بنابراین این کانال هیچ منبع مالی جدیدی را برای ایران فراهم نخواهد کرد.» تیم مذاکره کننده چه میزان دقت داشته است؟ اصلا اینها جزء تحریم نبود. جنابعالی که ۳۰ سال در آمریکا بوده ای و تدریس می کرده ای قوانین امریکا را نمی دانستی؟!»

در ادامه با اشاره به بندهای بعدی بیان کرد که از این کانال بدهی ها و تعهدات ما به سازمان های بین المللی پرداخت می شود. پرداخت های دانشجویان ایرانی به طور مستقیم انجام می شود، یعنی در اختیار ایران قرار نمی گیرد بلکه مستقیما از این حساب ها پرداخت می شود؛ یعنی خود طرف مقابل با این پول ها مشکلات مالی مراکز خود را رفع می کنند.

وی در بخش چهارم به بحث اراک پرداخت و سؤال کرد که در این بخش آمده که «رفع نگرانی ها به طور کامل». اما این نگرانی ها چیست؟ رفع آنها چیست؟ آیا این نیست که باید قسمتی را نبود کنیم بعد باز هم بگویند نگرانیم و بازهم قسمت بعدی را نابود کنیم؟ یعنی چه؟ او با اشاره به سخنان کری در کنگره آمریکا در مورد اراک گفت: کری گفته است: «نیروگاه اراک برای ما غیر قابل قبول است. در این توافق ایران تمام ذخایر ۲۰ درصد خود را نابود می کند همان طور که نخست وزیر نتانیاهو می خواهد. ما در گام اول توانستیم از آغاز به کار نیروگاه اراک جلوگیری کنیم. این در گام اول است و بر اساس گام آخر که آمریکا دید واضحی از آن دارد داشتن یک نیروگاه آب سنگین برای ایران غیر قابل قبول است.»

زیباکلام به آخرین پاورقی که بسیار کوچک ولی مهم است اشاره کرد مبنی بر این که «هیچ چیزی توافق نشده است مگر آن که بر سر همه چیز توافق شود». او بیان کرد که در واقع هرجا در راه حل توافق جامع صورت نگیرد توافقات دیگر حتی این توافق اولیه هم منتفی شده است. و این یعنی این که ما اطلاعات بسیار مهمی را از دست داده ایم و تاسیسات مهمی را از کار انداخته ایم و نیمی از ذخایر ۲۰ درصد خود را نابود کرده ایم. تنها بخش محدودی از دارایی خود را به دست آورده ایم و طرف مقابل تنها بعضی از قوانین خود را معلق کرده که بازیابی آنها کار خاصی نیست و آن قسمت مالی نیز در جهت تامین طلب های خود از ایران و کسب اطلاعات حیاتی اقتصادی ایران استفاده شده است. در عمل طرف مقابل در قیاس با ایران به هیچ وجه چیز قابل قیاسی را از دست نداده است.

وی در پایان اشاره کرد که کار بسیار سنگین است و باید هوشیاری ایجاد کرد. تنهایی و جو خاص امنیتی و رسانه ای که ایجاد شده است کار را بسیار سخت تر کرده است. او به این مطلب اشاره کرد که این مطالب آن قدر مهم است که فردی در سطح رییس جمهور را واداشته تا به توهین به منتقدین روی آورد و آنها را بی سواد و کم سواد و مزدور بنامد. چیزی که اگر از دهان فرد دیگری در سطح دیگری بود هرگز به این میزان دردآور نبود.

شایان ذکر است که دکتر سعید زیباکلام یکی از چندین استاد برجسته دانشگاه است که در ماه های اخیر اقدام به تبیین مفاد توافق نامه پرداخت و از آن انتقاد کرد. بعد از آن تلاش های معدودی در این جهت تحت فشار سنگین رسانه ای و امنیتی آغاز شده است. او تا کنون به شهرها و مناطق مختلف کشور سفر کرده و به بررسی این توافق نامه پرداخته است. تا جایی که در دیدار دانشگاهیان رییس جمهور با اشاره به اقداماتی از این دست منتقدان این توافق نامه را عده ای معدود که از جایی معدود تغذیه می شوند نامید و از اساتید دانشگاهی خواست تا در جهت تبیین این توافق نامه وارد شوند؛ چیزی که ما هم بسیار به آن امید بسته ایم.

منبع : رجانیوز