تعقيب نماز
مسئله 899- مستحب است انسان بعد از نماز مقدارى مشغول تعقيب يعنى خواندن ذكر و دعا و قرآن شود. و بهتر است پيش از آنكه از جاى خود حركت كند رو به قبله تعقيب را بخواند و لازم نيست تعقيب به عربى باشد ولى بهتر است چيزهايى را كه در كتابهاى دعا دستور دادهاند بخواند، و از تعقيبهايى كه سفارش بسيار شده است، تسبيح حضرت زهرا عليها السلام است كه بايد به اين ترتيب گفته شود: 34 مرتبه اللَّه اكبر، بعد 33 مرتبه الحمدللَّه، و بعد از آن 33 مرتبه سبحان اللَّه، و امام صادق عليه السلام فرموده است: تسبيح مادرم حضرت زهرا عليها السلام نزد من بهتر از هزار ركعت نماز است.
مسئله 900- مستحب است بعد از نماز، سجده شكر نمايد و همينقدر كه پيشانى را به قصد شكر بر زمين بگذارد كافى است، ولى بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه، شُكْراً للَّهِِ يا شُكْراً يا عَفْواً بگويد و نيز مستحب است هر وقت نعمتى به انسان مىرسد يا بلايى از او دور مىشود سجده شكر به جا آورد.
صلوات بر پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم در نماز
مسئله 901- هر وقت انسان اسم مبارك حضرت رسولصلى الله عليه وآله وسلم مانند محمّد و احمد، يا لقب و كنيه آن جناب مثل مصطفى و ابوالقاسم را بگويد يا بشنود، گرچه در نماز باشد، مستحب است صلوات بفرستد.
مسئله 902- موقع نوشتن اسم مبارك حضرت رسولصلى الله عليه وآله وسلم مستحب است صلوات را هم بنويسد و نيز بهتر است هر وقت آن حضرت را ياد مىكند صلوات بفرستد.
ترجمه نماز
1 - ترجمه سوره حمد
«بِسْم اللَّه الرَّحمنِ الرَّحيم» يعنى ابتدا مىكنم به نام خداوندى كه در دنيا بر مؤمن و كافر رحم مىكند و در آخرت بر مؤمن رحم مىنمايد.
«الحَمدُللَّهِ ربِّ العالَمين» يعنى ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده همه موجودات است.
«الرَّحمنِ الرَّحيم» يعنى در دنيابر مؤمن و كافر و در آخرت بر مؤمن رحم مىكند.
«مالِكِ يَومِ الدّين» يعنى مالك و صاحب اختيار روز قيامت است.
«ايّاكَ نَعْبدُ وَ ايّاكَ نَسْتَعين» يعنى فقط تو را عبادت مىكنم و فقط از تو كمك مىخواهم.
«اِهْدِنَا الصِّراطَ المُستَقيم» يعنى ما را هدايت كن به راه راست كه آن دين اسلام است.
«صِراطَ الَّذينَ اَنْعَمْتَ عَلَيهِم» يعنى راه كسانى كه به آنان نعمت دادى كه آنان پيغمبران و جانشينان پيغمبران هستند.
«غَيرِ المَغْضُوبِ عَلَيهِم وَ لا الضّالّين» يعنى نه به راه كسانى كه بر آنها غضب كردهاى و نه آن كسانى كه گمراهند.
2 - ترجمه سوره توحيد
«بِسْم اللَّه الرَّحمن الرَّحيم
قُلْ هُوَ اللَّه اَحَد» يعنى بگو اى محمّدصلى الله عليه وآله وسلم، خداوند خدايى است يگانه.
«اللَّهُ الصَّمَد» يعنى خدايى كه از تمام موجودات بىنياز است.
«لَمْ يَلِد وَ لَمْ يُولَد» فرزند ندارد و فرزند كسى نيست.
«وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفواً اَحَد» يعنى هيچ كس از مخلوقات مثل او نيست.
3 - ترجمه ذكر ركوع و سجود و ذكرهايى كه بعد از آنها مستحب است
«سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ» يعنى پروردگار بزرگ من از هر عيب و نقصى پاك و منزّه است و من مشغول ستايش او هستم.
«سُبْحانَ رَبِّىَ الْاَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» يعنى پروردگار من كه از همه كس بالاتر مىباشد از هر عيب و نقصى پاك و منزّه است و من مشغول ستايش او هستم.
«سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَه» يعنى خدا بشنود و بپذيرد ثناى كسى كه او را ستايش مىكند.
«أَسْتَغْفِر اللَّه رَبِّى وَ أَتُوبُ إِلَيه» يعنى طلب آمرزش و مغفرت مىكنم از خداوندى كه پرورش دهنده من است و من به طرف او بازگشت مىنمايم.
«بِحَولِ اللَّه وَ قُوَّتِهِ اَقُومُ وَ اَقْعُد» يعنى به يارى خداى متعال و قوّه او برمىخيزم و مىنشينم.
4 - ترجمه قنوت
«لا اِلهَ اِلّا اللَّه الحَلَيم الكَريم» يعنى نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بى همتايى كه صاحب حلم و كرم است.
«لا اِلهَ اِلّا اللَّه العَلىِّ العَظيم« يعنى نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى يكتاى بىهمتايى كه بلند مرتبه و بزرگ است.
«سُبْحانَ اللَّه رَبِّ السَّمواتِ السَّبْع وَ رَبِّ الأرَضينِ السَّبْع» يعنى پاك و منزّه است خداوندى كه پروردگار هفت آسمان و پروردگار هفت زمين است.
«وَ ما فيهنَّ وَ ما بَينَهُنَّ وَ رَبِّ العَرْشِ العَظيم» يعنى پروردگار هر چيزى است كه در آسمانها و زمينها و ما بين آنها است و پروردگار عرش بزرگ است.
«وَ الحَمْدُللَّهِ رَبِّ العالَمين» يعنى حمد و ثنا مخصوص خداوندى است كه پرورش دهنده تمام موجودات است.
5 - ترجمه تسبيحات اربعه
«سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ للَّهِِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَكْبَرُ».
يعنى پاك و منزّه است خداوند تعالى و ثنا مخصوص اوست و نيست خدايى سزاوار پرستش مگر خداى بىهمتا و بزرگتر است از اين كه او را وصف كنند.
6 - ترجمه تشهّد و سلام
«أَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ» يعنى ستايش مخصوص پروردگار است، شهادت مىدهم كه خدايى سزاوار پرستش نيست مگر خدايى كه يگانه است و شريك ندارد.
«وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ» يعنى شهادت مىدهم كه محمّدصلى الله عليه وآله وسلم بنده خدا و فرستاده اوست.
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» يعنى خدايا رحمت بفرست بر محمّد و آل محمّد.
«وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ» يعنى قبول كن شفاعت پيغمبر را و درجه آن حضرت را نزد خود بلند كن.
«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ» يعنى سلام بر تو اى پيغمبر و رحمت و بركات خداوند بر تو باد.
«اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِ اللَّه الصَّالِحين» يعنى سلام خداوند بر ما نمازگزاران و تمام بندگان خوب او.
«اَلسَّلامُ عَلَيْكُم وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ» يعنى سلام و رحمت و بركات خداوند بر شما مؤمنين باد.
احكام مبطلات نماز
مسئله 903- دوازده چيز نماز را باطل مىكند و آنها را مبطلات مىگويند:
اوّل آنكه در بين نماز يكى از شرطها يا اجزاى آن از بين برود.
دوّم از مبطلات آن است كه در بين نماز عمداً يا سهواً يا از روى ناچارى كارى كه وضو يا غسل را باطل مىكند انجام دهد.
سوّم از مبطلات آن است كه دست بسته نماز بخواند آنگونه كه اهل تسنن انجام مىدهند ولى اگر از روى فراموشى يا تقيّه يا نه به قصد جزئيت بلكه براى خاراندن بدن باشد اشكال ندارد.
چهارم از مبطلات آن است كه بعد از حمد آمين بگويد آنگونه كه اهل تسنن انجام مىدهند ولى اگر از روى فراموشى يا تقيّه يا نه به قصد جزئيّت بلكه به قصد دعا بگويد اشكال ندارد.
پنجم از مبطلات نماز آن است كه عمداً يا سهواً پشت به قبله كند، يا به طرف راست يا چپ قبله برگردد بلكه اگر صورت را به تنهايى به طرف راست يا چپ قبله برگرداند نيز نماز باطل مىشود ولى اگر بدن يا صورت را كمى برگرداند به طورى كه از قبله خارج نشود، عمداً باشد يا سهواً، نماز باطل نمىشود.
ششم از مبطلات نماز آن است كه عمداً جمله يا كلمهاى بگويد و از آن جمله يا كلمه قصد معنى كند گرچه معنى هم نداشته باشد.
مسئله 904- سرفه كردن و آروغ زدن و آه كشيدن در نماز اشكال ندارد ولى گفتن آخ و آه و مانند اينها، اگر عمدى باشد نماز را باطل مىكند.
مسئله 905- اگر كلمهاى را به قصد ذكر بگويد مثلاً به قصد ذكر بگويد «اللَّه اكبر» و در موقع گفتن آن، صدا را بلند كند كه چيزى را به ديگرى بفهماند اشكال ندارد بلكه اگر به قصد اين كهچيزى به كسى بفهماند كلمهاى را به قصد ذكر بگويد اشكال ندارد.
مسئله 906- خواندن قرآن در نماز، غير از چهار سورهاى كه سجده واجب دارد و نيز دعا كردن در نماز اشكال ندارد گرچه به فارسى يا زبان ديگر باشد.
مسئله 907- اگر چيزى از حمد و سوره و ذكرهاى نماز را عمداً يا احتياطاً چند مرتبه بگويد اشكال ندارد ولى اگر به خاطر وسوسه باشد جايز نيست.
مسئله 908- در حال نماز، انسان نبايد به ديگرى سلام كند ولى اگر ديگرى به او سلام كند بايد جواب او را بدهد.
مسئله 909- انسان بايد جواب سلام را چه در نماز يا غير نماز فوراً بگويد، و اگر عمداً يا از روى فراموشى جواب سلام را به قدرى طول دهد كه اگر جواب بگويد جواب آن سلام حساب نشود، چنانچه در نماز باشد نبايد جواب بدهد و اگر در نماز نباشد، جواب دادن واجب نيست.
مسئله 910- بايد جواب سلام را طورى بگويد كه سلام كننده بشنود ولى اگر سلام كننده كر باشد يا سلام كند و تند رد شود چنانچه انسان به طور معمول جواب او را بدهد كافى است.
مسئله 911- اگرنمازگزار جوابسلام را ندهدمعصيتكرده ولىنمازش صحيح است.
مسئله 912- اگر كسى به نمازگزار غلط سلام كند، به طورى كه سلام حساب نشود، جواب او واجب نيست.
مسئله 913- جواب سلام كسى كه از روى مسخره يا شوخى سلام مىكند واجب نيست و خوب است در جواب سلام غير مسلمان گفته شود عليك.
مسئله 914- اگر كسى به عدهاى سلام كند، جواب سلام او بر همه آنان واجب است ولى اگر يكى از آنان جواب دهد كافى است.
مسئله 915- سلام كردن مستحب است و خيلى سفارش شده است كه سواره به پياده و ايستاده به نشسته و كوچكتر به بزرگتر سلام كند.
مسئله 916- اگر دو نفر با هم به يكديگر سلام كنند، بر هر يك واجب است جواب سلام ديگرى را بدهد.
مسئله 917- در غير نماز، مستحب است جواب سلام را بهتر از سلام بگويد مثلاً اگر كسى گفت سلام عليكم در جواب بگويد سلام عليكم و رحمة اللَّه.
هفتم از مبطلات نماز خنده با صداست ولى اگر سهواً باشد به اين معنى كه فراموش كرده است در نماز است، و يا اضطراراً باشد به اين معنى كه نتواند جلوى خنده خود را بگيرد، و يا جهل به مسئله باشد، نماز باطل نمىشود گرچه در هر سه صورت بهتر است نماز را دوباره بخواند، امّا تبسّم و لبخند نماز را باطل نمىكند.
مسئله 918- اگر براى جلوگيرى از صداى خنده حالش تغيير كند، مثلاً رنگش سرخ شود، نماز باطل نمىشود ولى بهتر است كه نماز را دوباره بخواند.
هشتم از مبطلات نماز آن است كه براى دنيا با صدا گريه كند ولى اگر براى دنيا بى صدا يا سهواً يا بىاختيار يا از روى ندانستن مسئله گريه كند اشكال ندارد و همچنين اگر از ترس خدا يا براى آخرت يا مصائب ائمّهعليهم السلام گريه كند، آهسته باشد يا بلند، اشكال ندارد بلكه از بهترين اعمال است.
نهم از مبطلات نماز كارى است كه صورت نماز را به هم زند مثل به هوا پريدن يا ساكت ماندن به مقدارى كه نگويند نماز مىخواند عمداً باشد يا سهواً، با اختيار باشد يا بدون اختيار، از روى جهل به مسئله باشد يا نه، ولى كارى كه صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره كردن به وسيله دست اشكال ندارد.
مسئله 919- اگر در بين نماز كارى انجام دهد يا مدّتى ساكت شود و شك كند كه نماز به هم خورده يا نه، نمازش صحيح است.
دهم از مبطلات نماز خوردن و آشاميدن است در صورتى كه عمداً و با علم به مسئله باشد، مانند آب خوردن، حتّى اگر قند يا شكر و مانند اينها را در دهان بگذارد و در حال نماز كمكم آب شود و فرو ببرد نمازش باطل مىشود ولى اگر در بين نماز غذايى را كه لاى دندانها مانده فرو ببرد اشكال ندارد.
يازدهم از مبطلات نماز شك در ركعتهاى نماز دو ركعتى و سه ركعتى يا در دو ركعت اوّل نمازهاى چهار ركعتى است.
دوازدهم از مبطلات نماز آن است كه ركن نماز را عمداً يا سهواً كم يا زياد كند، يا چيزى را كه ركن نيست عمداً كم يا زياد نمايد.
مسئله 920- اگر بعد از نماز شك كند كه در بين نماز كارى كه نماز را باطل مىكند انجام داده يا نه، نمازش صحيح است.
مكروهات نماز
مسئله 921- در نماز، يازده عمل، مكروه است:
1 - صورت را كمى به طرف راست يا چپ بگرداند.
2 - چشمها را ببندد يا به طرف راست و چپ بگرداند.
3 - با ريش و دست خود بازى كند.
4 - انگشتها را داخل هم نمايد.
5 - آب دهان بيندازد.
6 - به خط قرآن يا كتاب يا خط انگشترى نگاه كند.
7 - موقعخواندنحمد و سوره و گفتنذكر، براىشنيدنحرفكسى ساكتشود.
8 - انجام هر كارى كه خضوع و خشوع را از بين ببرد.
9 - نماز خواندن در موقعى كه انسان خوابش مىآيد.
10 - نماز خواندن موقع خوددارى كردن از بول.
11 - نماز خواندن در لباس تنگ كه بدن را فشار دهد.
مواردى كه مىشود نماز واجب را شكست
مسئله 922- شكستن نماز واجب از روى اختيار حرام است ولى براى جلوگيرى از ضرر مالى يا بدنى يا عرضى مانعى ندارد بلكه واجب است، ولى شكستن نماز براى مالى كه اهميّت ندارد واجب نيست بلكه مكروه است.
مسئله 923- اگر در بين نماز بفهمد كه مسجد نجس است، چنانچه وقت تنگ باشد بايد نماز را تمام كند و اگر وقت وسعت دارد مىتواند نماز را بشكند و مسجد را تطهير نمايد.
مسئله 924- اگر قبل از نماز بفهمد كه مسجد نجس است، اگر وقت وسعت دارد بايد مسجد را تطهير كند و بعد نماز بخواند ولى اگر اوّل نماز بخواند نماز او صحيح است گرچه معصيت كرده است.
مسئله 925- در جاهايى كه بايد نماز را بشكند، اگر نماز را تمام كند معصيت كرده، ولى نماز او صحيح است.
مسئله 926- اگر پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود، يادش بيايد كه اذان يا اقامه را فراموش كرده، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، مستحب است براى گفتن آنها نماز را بشكند.
ظنّيّات نماز
مسئله 927- ظنّ و گمان در نمازهاى واجب و مستحب حكم يقين را دارد و بايد بر طبق گمان عمل كند چه در ركعات نماز باشد و چه در اجزاى نماز، مثلاً اگر شك كند كه يك ركعت خوانده است يا دو ركعت، و گمان او بر دو ركعت است بايد بنا را بر دو بگذارد، چه در نمازهاى دو ركعتى باشد و چه در نمازهاى سه ركعتى و چهار ركعتى، و نيز اگر شك كند ركوع كرده يا نه و گمان دارد كه ركوع كرده است بايد سجده رود.
مسئله 928- هرگاه در ابتدا گمانش به يك طرف قرار گرفت و بعد حالت شك برايش پيدا شد بايد به دستور شك عمل كند ولى اگر حالت شك داشت و بعد حالت گمان براى او پيدا شد بايد مطابق گمان عمل كند.
مسئله 929- كسى كه نمىداند حالتى كه برايش پيدا شده شك است يا ظن، بايد به احكام شك عمل كند.
احكام نماز احتياط
مسئله 960- كسى كه نماز احتياط بر او واجب است، بايد بعد از سلام نماز بدون اين كه كار ديگرى انجام دهد نيّت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهّد بخواند و سلام دهد و اگر دو ركعت نماز احتياط بر او واجب است، بعد از دو سجده يك ركعت ديگر مثل ركعت اوّل به جا آورد و بعد از تشهّد سلام دهد.
مسئله 961- نماز احتياط اذان و اقامه و سوره و قنوت ندارد و بايد حمد و حتّى بسماللَّه آن را آهسته بخواند.
مسئله 962- اگر پيش از خواندن نماز احتياط بفهمد كه ركعتهاى نمازش كم بوده، چنانچه كارى كه نماز را باطل مىكند انجام نداده، بايد آنچه از نماز نخوانده، بخواند و براى سلام بىجا دو سجده سهو بنمايد. و اگر كارى كه نماز را باطل مىكند انجام داده، مثلاً پشت به قبله كرده، بايد نماز را دوباره به جا آورد.
مسئله 963- اگر بعد از نماز احتياط بفهمد كسرى نمازش به مقدار نماز احتياط بوده مثلاً در شك بين سه و چهار، يك ركعت نماز احتياط بخواند بعد بفهمد نماز را سه ركعت خوانده، نمازش صحيح است، ولى اگر بفهمد كسرى نماز كمتر يا بيشتر از نماز احتياط بوده بايد نماز را دوباره بخواند.
مسئله 964- اگر شك كند نماز احتياطى را كه بر او واجب بوده به جا آورده يا نه، در صورتى كه مشغول كار ديگرى نشده باشد بايد نماز احتياط را بخواند و اگر مشغول كار ديگرى شده است به شك خود اعتنا نكند.
مسئله 965- اگر در نماز احتياط ركنى را زياد كند يا مثلاً به جاى يك ركعت دو ركعت بخواند نماز احتياط باطل مىشود و بايد اصل نماز را بخواند.
مسئله 966- اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست سهواً كم يا زياد شود سجده سهو ندارد.
مسئله 967- اگر نماز احتياط و قضاى يك سجده يا قضاى يك تشهّد يا دو سجده سهو بر او واجب شود بايد اوّل نماز احتياط را به جا آورد.